Η Δύση θέλει την Κασπία και την Κεντρική Ασία

Γράφει ο Αλέξανδρος Καρράς, Εκδότης-συγγραφέας και ιδρυτής του συλλόγου «Τρίτος Δρόμος»

Οι λόγοι για τους οποίους γίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι πολλοί. Είναι οικονομικός, είναι ζήτημα ζωτικού χώρου κι έχει και ιδεολογικό υπόβαθρο, αφού η Ρωσία απορρίπτει το αμερικάνικο πρότυπο του λιμπεραλισμού που έχει επικρατήσει σε όλη την Δύση κι έχει στραφεί στον συντηρητισμό και τις χριστιανικές αξίες της Ορθοδοξίας. Η Ρωσία ουσιαστικά μάχεται το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ επειδή πλέον έφτασαν στα σύνορά της και αυτό την κάνει να ασφυκτιά και να ανησυχεί για το μέλλον της. Όλος ο δυτικός κόσμος έχει πέσει επάνω στην Ρωσία επιχειρώντας να την τσακίσει οικονομικά. Ο ενεργειακός πλούτος είναι το μήλον της έριδος κατά μία έννοια και για τον λόγο αυτό οι ΗΠΑ με το ΝΑΤΟ θέλει να ελέγξει την Κασπία και την Κεντρική Ασία, ώστε μακροπρόθεσμα να απωλέσει η Ρωσία τα εδάφη εκείνα που σήμερα της παρέχουν την οικονομική ισχύ μέσω της εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου και του πετρελαίου. Συνεπώς, το ζήτημα είναι ζωής ή θανάτου για την Ρωσία. Όχι όμως μόνο για την Ρωσία.

Η Ευρώπη έχει αξιοποιήσει τα μοναδικά ενεργειακά κοιτάσματα της ηπείρου μας, εκείνα που βρίσκονται στην Βόρεια Θάλασσα, αλλά πλέον έχει φθίνουσα παραγωγική δυναμική τα αποθέματά της εξαντλούνται. Η Ευρώπη επιθυμεί να απεγκλωβιστεί από την ρωσική επιρροή στις πηγές των υδρογονανθράκων κι υπάρχουν χώρες που στερούνται LNG γιατί δεν έχουν πρόσβαση σε θάλασσα. Αυτός είναι κι ο διακαής πόθος των ΗΠΑ. Μετά την πτώση της ΕΣΣΔ οι δυτικές χώρες στράφηκαν προς την Κασπία. Με τα ανεξάρτητα κράτη που δημιουργήθηκαν μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ, το ενδιαφέρον των δυτικών κρατών για εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου με παράκαμψη της Ρωσίας και των «δορυφόρων» της στην περιοχή αυτή αυξήθηκε.

Παράλληλα με τις προσπάθειες αναζήτησης εναλλακτικών πηγών πετρελαίου εξελίχθηκε και η προσπάθεια για την εξεύρεση διαθέσιμων ποσοτήτων φυσικού αερίου, από χώρες της Κασπίας. Στην προσπάθεια αυτή πρωταγωνίστησε εκ νέου το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο και διατηρεί σημαντικά επίπεδα παραγωγής αερίου, με την πρόσφατη συμφωνία (με ιδιαίτερη σημασία και για την Ελλάδα) για την κατασκευή του αγωγού ΤΑΡ (Trans-Adriatic pipeline), για τη μεταφορά φυσικού αερίου προς την Ιταλία και την Κεντρική Ευρώπη. Ίσως έτσι εξηγείται κι ο πόλεμος με την Αρμενία τον οποίο ενίσχυσε κι η Τουρκία, ενώ οι ΗΠΑ στόχευαν να απεξαρτήσουν το Αζερμπαϊτζάν από την Ρωσία. Ο Αγωγός Tanap που συνδέεται με τον αγωγό TAP, έχει δώσει ανάσες στην Τουρκία, η οποία είναι πλήρως εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο. Η παρουσία της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν σημαίνει τον έλεγχο του φυσικού αερίου και του πετρελαίου που διέρχεται από την Κεντρική Ασία στην Ευρώπη. Η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν βρίσκονται μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, σε μια περιοχή μεταξύ της Μαύρης και της Κασπίας Θάλασσας και συνορεύουν με τις οροσειρές του Καυκάσου. Η γεωστρατηγική αξία τους παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τις γειτονικές χώρες, τόσο τη Ρωσία όσο και την Ευρώπη και την Τουρκία, ιδίως λόγω των πεδίων φυσικού αερίου και πετρελαίου που ελέγχονται από το Αζερμπαϊτζάν και βρίσκονται στην Κασπία Θάλασσα.

Συνεπώς, το Αζερμπαϊτζάν δεν αποτελεί απάντηση στην προσπάθεια ενεργειακής απεξάρτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άλλωστε μέσω της Ρωσίας από το Τουρκμενιστάν φτάνει το φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Το δε Τουρκμενιστάν θέλει να δημιουργήσει αγωγό που θα προμηθεύει φυσικό αέριο την Ινδία και το Πακιστάν μέσω του Αφγανιστάν, κάτι που θα δημιουργήσει πρόβλημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην ανεύρεση ποσοτήτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην περιοχή της Κασπίας. Από την άλλη η Ευρώπη διστάζει να αξιοποιήσει την τεχνολογία των ΗΠΑ για την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων από σχιστόλιθο (shale gas) για λόγους περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Το βασικό εμπόδιο για την χρήση των μη-συμβατικών μεθόδων εκμετάλλευσης κοιτασμάτων αποτελεί η έλλειψη της αναγκαίας τεχνογνωσίας, αφού η σχετική μέθοδος αντλήσεως φυσικού αερίου έχει χρησιμοποιηθεί σχεδόν μόνο από τις ΗΠΑ. Η τεχνογνωσία δεν είναι κάτι ασήμαντο καθώς η άντληση υδρογονανθράκων με συμβατικές μεθόδους αποτελεί επένδυση με ιδιαίτερα υψηλό αρχικό κόστος και αβέβαιο αποτέλεσμα. Η χρήση καινοτόμων και μη-συμβατικών πρακτικών αυξάνει σημαντικά το επίπεδο αβεβαιότητας καθιστώντας το εγχείρημα περισσότερο επικίνδυνο. Αυτές τις μεθόδους θα τις χρησιμοποιήσουν μόνο σε χώρες που δεν είναι τόσο ανεπτυγμένες όσο οι δυτικές.

Στην περίπτωση αυτή η Δύση δε θα διστάσει να επενδύσει στις αβέβαιες προοπτικές εκμετάλλευσης κοιτασμάτων shale gas, όντας αναγκασμένη για εξασφάλιση νέων πηγών ενέργειας. Τότε και μόνο τότε θα αναλάβει τον κίνδυνο των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προαναφέρθηκε. Οι ΗΠΑ ενδέχεται να καταστούν εντελώς αυτάρκεις σε φυσικό αέριο και να αποκτήσουν την δυνατότητα να εξάγουν μέρος των διαθεσίμων τους κοιτασμάτων. Αυτό είναι πιθανό να μεταβάλλει τις γεωπολιτικές ισορροπίες μακροπρόθεσμα. Ειδικά η δυνατότητα προμήθειας της Ευρώπης με φυσικό αέριο (θαλάσσια μεταφορά υγροποιημένου αερίου, LNG) θα μειώσει την εξάρτηση της ευρωπαϊκής ηπείρου από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Μέχρι τώρα κανείς δεν περίμενε τον τερματισμό των εισαγωγών από την Ρωσία, αλλά ο πόλεμος έφερε την ανατροπή. Τώρα η ύπαρξη διαθέσιμων εναλλακτικών επιλογών είναι δυνατό να μειώσει το κόστος εξασφάλισης ενεργειακών πηγών της ευρωπαϊκής ηπείρου. Ο πόλεμος που ξεκίνησε κι οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στην Ρωσία οδηγούν πλέον στην μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της ευρωπαϊκής ηπείρου από αυτήν. Αυτό οδηγεί τα έσοδα του ρωσικού προϋπολογισμού από την εξαγωγή υδρογονανθράκων σε συρρίκνωση. Πλέον είναι βέβαιο ότι η Ρωσία θα επιταχύνει μια «στροφή προς Ανατολάς» των Ρωσικών εξαγωγέων υδρογονανθράκων. Τώρα που πτώχευσε και ο γερμανορωσικός αγωγός Nordstream II φαίνεται ξεκάθαρα ότι η Δύση έχει απεξαρτηθεί από την Ρωσία, ενώ ταυτόχρονα επιχειρεί να εντάξει στο ΝΑΤΟ όλη την περιοχή της Βαλτικής και της Κασπίας εξοντώνοντας την οικονομική ισχύ της Ρωσίας ώστε να εκμεταλλευθεί ανενόχλητη τα ενεργειακά κοιτάσματά τους. Μέχρι τώρα η Ρωσία προμήθευε την Ευρωπαϊκή Ένωση με περίπου το ένα τρίτο των αναγκών της σε αργό και φυσικό αέριο. Η άντληση του φυσικού αερίου γινόταν μέχρι τώρα κυρίως μέσω αγωγών που διέρχονταν από την Ουκρανία ή άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, θέρμανσης κατοικιών και ηλεκτροδότησης της βιομηχανίας σε όλο το μπλοκ των 27 εθνών και των γειτόνων του, όπως η Βρετανία. Συνεπώς, οι προκλήσεις και τα πλεονεκτήματα της Ευρώπης έχουν αλλάξει με το ξέσπασμα του πολέμου.

Παρόλα αυτά βλέπουμε ότι η Γερμανία δεν επιθυμεί την παύση εισαγωγών φυσικού αερίου από την Ρωσία, ενώ η Ευρώπη έχει εξαιρέσει σκόπιμα τις προμήθειες ενέργειας από τις κυρώσεις, όπως δήλωσε ο Όλαφ Σολτς. Αυτό σημαίνει ότι η Γερμανία εν τέλει δεν έχει απεξαρτηθεί από την Ρωσία. Επίσης, ο ΥΠΕΞ της Κίνας Ουάνγκ Γι έστειλε το μήνυμα στην Δύση: «Η φιλία Κίνας-Ρωσίας είναι ισχυρή σαν βράχος». Αυτό σημαίνει ότι η Ρωσία θα αντέξει στην πίεση της Ευρώπης και των ΗΠΑ και μελλοντικα θα διαπραγματευθεί πιο σκληρά τις εξαγωγές της.