Τα νέα πεδία διεθνούς ανταγωνισμού και αποσταθεροποίησης

Γράφει ο Βαγγέλης Αντωνιάδης

Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν πως η πανδημία του Covid-19 αποτελεί όχι μόνο την σημαντικότερη διεθνή κρίση από το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου μέχρι σήμερα, αλλά τον μεγάλο πρόλογο ενός δυσοίωνου μέλλοντος.

Παράλληλα προκρίνουν την επισφαλή τουλάχιστον για τον γράφοντα πρόβλεψη για την διαμόρφωση ενός πλήρως αποσταθεροποιημένου μετά-αμερικανικού κόσμου θεωρώντας πως οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα μπορούν πλέον να έχουν προβάδισμα σε όλα τα νευραλγικά πεδία ισχύος και να κυριαρχούν σε όλο τον πλανήτη.

Είναι προφανές πως ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας αποδείχτηκε σε κύριο άξονα διεθνοπολιτικών εξελίξεων.

Παράλληλα η κρίση της πανδημίας του Covid-19 ήδη φέρνει αντιμέτωπες τις κυβερνήσεις με διαδοχικά κύματα κοινωνικής αμφισβήτησης που δυνητικά μπορούν να εξελιχθούν σε εξεγέρσεις ακόμα και ανατροπές.

Είναι πλέον προφανές πως οι νέες μορφές διακυβέρνησης δοκιμάζονται από δημογραφικές πιέσεις, προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα, διαδοχικές οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις και κοινωνικά αιτήματα στα οποία είναι σχεδόν αδύνατον να ανταποκριθούν αλλά και με περιβαλλοντικά προβλήματα και κρίσεις που επιτείνει η κλιματική αλλαγή.

Τέσσερα καίρια και συνάμα αλληλένδετα ζητήματα πρόκειται να αποτελέσουν και τους βασικούς παράγοντες που σε συνδυασμό με τις πολιτικές αποφάσεις θα διαμορφώσουν το αύριο των διεθνών συσχετισμών.

Αναλυτικότερα το δημογραφικό, η οικονομία, η κλιματική αλλαγή και η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση των νέων τεχνολογιών.

Πιο συγκεκριμένα στο δημογραφικό ζήτημα ο παγκόσμιος πληθυσμός προβλέπεται να αυξηθεί περεταίρω κατά 1,4 δισεκατομμύρια αγγίζοντας τα 9,2 δισεκατομμύρια μέχρι το 2040. Παρόλα αυτά ήδη παρατηρείται επιβράδυνση της αύξησης σε παγκόσμιο επίπεδο και σημαντική γήρανση του πληθυσμού στην Ευρώπη και την ανατολική Ασία. Ταυτόχρονα η τάση αστικοποίησης συνεχίζεται με αμείωτους ρυθμούς με τους κατοίκους των αστικών κέντρων να φτάνουν τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού από το 56% που βρίσκεται στις μέρες μας.

Νομοτελειακά οι δημογραφικές αλλαγές θα ενισχύσουν τα μεταναστευτικά ρεύματα δημιουργώντας νέες πιέσεις στις κυβερνήσεις των ώριμων καπιταλιστικών κρατών που εκ των πραγμάτων θα αντιμετωπίσουν τεράστιες δυσκολίες στην προσπάθεια διατήρησης του κοινωνικού πλέγματος που συνθέτει η δημόσια υγεία, η πρόνοια, και οι πολιτικές μείωσης της φτώχειας και άμβλυνσης των συνεπειών της.

Τις δυσοίωνες αυτές προβλέψεις επιτείνει η υφεσιακή πορεία της παγκόσμιας οικονομίας στην μετά Covid εποχή. Η συσσώρευση δημοσίου αλλά και ιδιωτικού χρέους σε δυσθεώρητα μεγέθη είναι προφανές ότι μειώνουν τον δημοσιονομικό χώρο. Σ αυτό το περιβάλλον σταδιακά προστίθενται τρεις ακόμη αποσταθεροποιητικοί παράγοντες.

Η ολοένα αυξανόμενη τάση διάρρηξης της παγκοσμιοποίησης με την ολική επαναφορά μέτρων προστατευτισμού στο διεθνές εμπόριο και ευρύτερα στην παγκόσμια οικονομία, η αποδυνάμωση των εθνικών κυβερνήσεων έναντι της διαρκούς ενίσχυσης των πολυεθνικών κολοσσών και των πλατφορμών που ελέγχουν την ψηφιακή οικονομία αλλά και η επέκταση των ελαστικών σχέσεων απασχόλησης σε βάρος του μοντέλου της καλά αμειβομένης και σταθερής εργασίας. Εξέλιξη που επιτείνει η τεχνολογική πρόοδος και η γενικευμένη αυτοματοποίηση.

Τρίτο νευραλγικό ζήτημα αποτελεί η κλιματική αλλαγή. Παρά τις δεσμεύσεις κυβερνήσεων για μείωση των ρυπογόνων ουσιών η οποία πρόοδος είναι σχεδόν αδύνατον να αναχαιτίσει άμεσα την άνοδο της θερμοκρασίας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που ανέκαθεν υπήρχαν όμως δεν εμφανιζόταν με την ένταση και την διάρκεια που εμφανίζονται στις μέρες μας.

Με μαθηματική ακρίβεια λοιπόν τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα έχουν ακόμα πιο καταστροφικές συνέπειες ιδιαίτερα για τον αναπτυσσόμενο κόσμο, προκαλώντας ελλείψεις στο πόσιμο νερό, ελλείψεις τροφίμων, καταστροφές σε καλλιέργειες και μονάδες παραγωγής ή δίκτυα διανομής ενέργειας. Φαινόμενα που όχι μόνο πρόκειται να προκαλέσουν πολιτική αστάθεια αλλά πρόκειται να προκαλέσουν πολιτική αστάθεια αλλά αποσταθεροποιήσουν συνολικά αναπτυσσόμενες χώρες προκαλώντας νέα μεταναστευτικά ρεύματα.

Σ αυτές τις συνθήκες είναι πιθανό να βρουν έδαφος νέα φαινόμενα ανορθολογισμού όπως εκείνα των υποστηρικτών της γεωμηχανικής δηλαδή όσων με σθένος υποστηρίζουν πως μεγάλης κλίμακας μηχανικές παρεμβάσεις τόσο στην επιφάνεια της Γης όσο και στην ατμόσφαιρα θα αμβλύνουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής δίχως να διαφοροποιηθούν τα οικονομικά και τα καταναλωτικά πρότυπα του αναπτυγμένου κόσμου. Μία αντίληψη που τελικά αν επιβληθεί θα έχει ολέθριες επιπτώσεις για το οικοσύστημα, θέτοντας υπό αμφισβήτηση ακόμα και την επιβίωση της ανθρωπότητας.

Tελευταίο πεδίο διεθνούς ανταγωνισμού η τεχνολογία όπου η έμφαση δίνεται στην θεαματική εξέλιξη του τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, την ρομποτική τεχνολογία, την νανοτεχνολογία, τα νέα έξυπνα υλικά και την βιοτεχνολογία.

Ενδεικτικό είναι πως υπολογίζεται ότι μέχρι το 2025, οι συνέπειες που θα έχουν την δυνατότητα σύνδεσης με το διαδίκτυο των πραγμάτων πρόκειται να αγγίξουν τα 64 εκατομμύρια ενώ μέχρι το 2040 η αύξηση του θα είναι τόσο θεαματική που θα αγγίζουν το ένα τρισεκατομμύριο.

Παρά τις διθυραμβικούς τόνους που όπως είναι λογικό και αναμενόμενο υπάρχουν για την θεαματική επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο και την διάχυση της στις κοινωνίες και την οικονομία. Υπάρχουν έντονες ανησυχίες πως αυτή η εξέλιξη πρόκειται να οξύνει τον αμερικανοσινικό ανταγωνισμό.

Ταυτόχρονα διαγράφονται στον ορίζοντα νέες προκλήσεις αλλά και σημαντικές απειλές για τις δημοκρατικές ελευθερίες και τα προσωπικά δεδομένα.

Μόνο λίγοι δεν είναι άλλωστε που ήδη θέτουν υπαρξιακά ζητήματα ειδικά σε σχέση με τις πιθανές μορφές σύμφυσης ανθρώπου-μηχανής αλλά και τις μελλοντικές εξελίξεις στην βιοτεχνολογία και ειδικά στην γενετική.

Είναι προφανές λοιπόν πως πρωτόγνωρες σε ένταση, ιστορικό βάθος και επιπτώσεις αλλαγές στα τέσσερα νευραγλικά για το μέλλον της ανθρωπότητας πεδία. Νομοτελειακά οδηγούν σε έναν ακόμα πιο πολυεπίπεδο κατακερματισμένο και συνάμα συγκρουσιακό κόσμο.

Έναν κόσμο που κυριαρχεί η αβεβαιότητα και περιορίζεται δραματικά η εμπιστοσύνη των πολιτών στις κυβερνήσεις και συνολικά στους θεσμούς. Με αποτέλεσμα οι άνθρωποι είτε να οδηγούνται στην απομόνωση και την απόγνωση είτε στις πλησιέστερες συλλογικότητες ομοϊδεατών ή ακόμα χειρότερα σε ακραίες ομάδες πολιτικού μηδενισμού. Ακριβώς για να συναντήσουν την χαμένη αίσθηση της κοινότητας και της ασφάλειας σε ομάδες με έντονες εθνικές, πολιτικές, θρησκευτικές ή πολιτισμικές ταυτότητες.