Περί εκλογικών συστημάτων και εκλογικών διαδικασιών

Γράφει ο Σεραφείμ Νικολάου, Πολιτικός Επιστήμονας

Σκοπός του γράφοντος είναι να περιγράψει τα εκλογικά συστήματα και τις εκλογικές διαδικασίες συνοπτικά ώστε να ληφθούν συμπεράσματα από τον αναγνώστη για το παρόν και το μέλλον των παραπάνω στη Χώρα μας.

Τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό για την εκπαίδευση ενός πολιτικού από την συμμετοχή του σε μια εκλογική μάχη, είχε πει ο Βρετανός Πρωθυπουργός Winston Churchill. Και ισχύει , καθώς οι εκλογές τελούν λειτουργίες πολύ σημαντικές για την δημοκρατία μας . Με αυτό τον τρόπο επιλέγεται το Κοινοβούλιο και αναδεικνύεται η Κυβέρνηση, νομιμοποιείται η εξουσία και οι κυβερνήτες βγαίνουν από τα κλειστά κυβερνητικά γραφεία και επικοινωνούν με το λαό , κατανοώντας τα αιτήματά του, επικοινωνώντας με διάφορους τρόπους με το εκλογικό σώμα.

Εκλογικό σύστημα είναι τα σύνολο των κανόνων που διέπουν τη διεξαγωγή των εκλογών. Είναι δε το παραπάνω σήμα κατατεθέν για την λειτουργία του πολιτεύματος , καθώς από τη φύση του εκλογικού συστήματος εξαρτάται η σύνθεση της Βουλής και η ανάδειξη της Κυβέρνησης. Έτσι διακρίνουμε το

1. Αναλογικό σύστημα , που κριτήριο είναι ο αριθμός των ψήφων για τη σύνθεση της Βουλής

2. Πλειοψηφικό, που τις έδρες τις περισσότερες παίρνει το πρώτο κόμμα

3. Μεικτό , που διαθέτει στοιχεία και των 2 παραπάνω συστημάτων .

Στην Ελλάδα , ίσχυσε από το 1990 ο νόμος Κούβελα ,(Ν.1907/ 1990)ο οποίος ήταν αναλογικός κατά 70 %, που ψηφίσθηκε στη Βουλή επί κυβέρνησης Κ. Μητσοτάκη . Με τον παραπάνω Νόμο, διεξήχθησαν οι εκλογές του 1993, 1996 , 2000 και 2004, με τις τελευταίες να κερδίζονται από τον τότε Πρόεδρο της ΝΔ Κ.Καραμανλή.

Βέβαια, πριν γίνει η εναλλαγή στην εξουσία μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων , είχε ήδη ψηφισθεί ο Νόμος Σκανδαλίδη (Ν. 3231/2004) που κατοχύρωνε ένα αμιγώς πλειοψηφικό σύστημα, με το μπόνους των 40 εδρών στο πρώτο κόμμα, να κάνει την εμφάνισή του ως μέτρο σταθεροποίησης του πολιτικού συστήματος. Στο πλαίσιο αυτού του Νόμου , διεξήχθησαν οι εκλογές του 2007, εξασφαλίζοντας ισχνή πλειοψηφία στον Κ. Καραμανλή.

Ως Υπουργός Εσωτερικών της Κυβέρνησης Κ. Καραμανλή, ο Προκόπης Παυλόπουλος δημιουργεί το Ν. 3636/2008 , ενισχύοντας το πλειοψηφικό σύστημα, από 40 έδρες σε 50 έδρες μπόνους για το α’ κόμμα . Το παραπάνω εκλογικό σύστημα μακροημέρευσε , καθώς με αυτό διεξήχθησαν οι εκλογές του 2012 και του 2015, (Ιανουάριος του 2015), οπότε στην εξουσία αναδείχθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ σε συνεργασία με τους ΑΝΕΛ , δίνοντας συνέχεια στις κυβερνήσεις συνεργασίας (consensual parliamentarism), των κυβερνήσεων Σαμαρά – Βενιζέλου.

Σε αντίθετη –εντελώς – κατεύθυνση κινήθηκε ο Ν. 4406/2016 της σημερινής Κυβέρνησης που καταργεί το μπόνους των 50 εδρών και εισάγει την απλή αναλογική εκπροσώπηση των κομμάτων(!). Ένα σύστημα λοιπόν πλειοψηφικό περνά στην άλλη όχθη του αναλογικού χωρίς προετοιμασία και χρόνο , ίσως- για λόγους εντυπωσιασμού και επιφάνειας.

Από τις 52 γνήσιες εκλογικές αναμετρήσεις από το 1843 μέχρι το 2015 , οι 44 έχουν γίνει με πλειοψηφικό και μόλις 8 με αναλογικό (!), δείχνοντας την έλλειψη κουλτούρας για υιοθέτηση αναλογικού συστήματος και τον κίνδυνο ακυβερνησίας ορατό , να ορθώνεται σαν εφιάλτης καθώς συμπληρώνονται πάνω από 40 χρόνια από την Μεταπολίτευση.

Είναι απορίας άξιο ποια ιστορικότητα έχει η αναλογική στην Ελλάδα , και πολύ περισσότερο όταν εφαρμόσθηκε, τι προσέφερε. Το σίγουρο είναι ότι οι εκλογικές διαδικασίες πρέπει να επιτυγχάνουν το σκοπό της ανάδειξης κυβέρνησης και προς τούτο τα εκλογικά συστήματα πρέπει να συντελούν, όχι για εντυπωσιασμούς και πυροτεχνήματα. Βέβαια , όλα τα παραπάνω προϋποθέτουν ποιότητα πολιτικών θεσμών , πολιτική κουλτούρα , ποιότητα δημοκρατίας