Πανδημία και διεθνείς συσχετισμοί

Γράφει ο Βαγγέλης Αντωνιάδης

Πολλοί υποστηρίζουν πως ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας των πανδημιών καθώς νέοι μεταλλαγμένοι, “έξυπνοι” και ανθεκτικοί ιοί εμφανίζονται. Η κλιματική αλλαγή, τα μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα αλλά και τα σύγχρονα διεθνή μέσα μαζικής μεταφοράς και κυρίως τα αεροπλάνα μικραίνουν τις αποστάσεις και διευκολύνουν τις μετακινήσεις εκτός του πλανητικού χωριού.

Μένει να αποδειχτεί αν η πανδημία του Covid-19 είναι ένα τυχαίο γεγονός, μία ιστορική παρένθεση ή αν θα αποτελέσει τελικά, τον μεγάλο πρόλογο ενός δυσοίωνου μέλλοντος.

Όσοι στο παρελθόν προσπαθούσαν να προειδοποιήσουν για την εξάντληση των φυσικών πόρων, την κλιματική αλλαγή και την καταστροφή του περιβάλλοντος αλλά και τις δραματικές τους επιπτώσεις τόσο στους κύκλους άσκησης εξωτερικής πολιτικής όσο και οικονομικά forum, ερχόταν αντιμέτωποι με συχνά αδιαπέραστα τείχη σκεπτικισμού ή αδιαφορίας.

Όσοι στο παρελθόν προσπαθούσαν να προειδοποιήσουν για την εξάντληση των φυσικών πόρων, την κλιματική αλλαγή και την καταστροφή του περιβάλλοντος αλλά και τις δραματικές τους επιπτώσεις, τόσο στους κύκλους άσκησης εξωτερικής πολιτικής όσο και στα οικονομικά forum. Ερχόταν αντιμέτωπος με συχνά αδιαπέραστα τείχη σκεπτικισμού ή αδιαφορίας.

Όμως η πανδημία επιβεβαίωσε πως οι μεγαλύτερες απειλές για την διεθνή ασφάλεια προέρχονται από το περιβάλλον.

Άλλωστε ο Covid-19 και η κλιματική αλλαγή αποδεικνύουν πως παρά την τεχνολογική και επιστημονική πρόοδο, η ανθρωπότητα παραμένει απόλυτα εξαρτημένη από το φυσικό περιβάλλον και τις απρόσμενες αλλαγές των οικοσυστημάτων.

Παρά τα ρήγματα που φάνηκαν τις πρώτες μέρες της πανδημίας τα ευρωπαϊκά κράτη βρήκαν κοινό βηματισμό και ενιαίο modus Vivendi τόσο στις μεταξύ τους σχέσεις όσο και στις σχέσεις με τις Βρυξέλλες. Η επανενεργοποίηση μηχανισμών, στήριξης που θεσμοθετήθηκαν στην διάρκεια της οικονομικής κρίσης, η θεσμοθέτηση ευρωομολόγου, το κοινό ταμείο επενδύσεων και η επαναβεβαίωση της γαλλογερμανικής συνεργασίας που είχε αμφισβητηθεί έντονα το προηγούμενο διάστημα αποτελούν θεαματικά φεντεραλιστικά βήματα και βήματα θεσμικής εμβάθυνσης της Ενωμένης Ευρώπης.

Παράλληλα όσο η ανθρωπότητα συνολικά θα βιώνει επανειλημμένα κοινές και συνάμα οδυνηρές εμπειρίες τόσο θα αυξάνεται η αίσθηση της ενότητας και της οικουμενικότητας.

Ταυτόχρονα είναι σαφές πως η οικονομία εισέρχεται σε μία περίοδο κατακερματισμένης παγκοσμιοποίησης καθώς λοιπόν το δίπολο καπιταλισμού-κομμουνισμού έχει οριστικά παρέλθει και στο διεθνές προσκήνιο κυριαρχεί η αναμέτρηση εναλλακτικών μορφών καπιταλιστικών συστημάτων, σταδιακά διαμορφώνεται ένα νέο παγκόσμιο περιβάλλον όπου επιδίωξη ενός ελεύθερου παγκοσμίου εμπορίου δείχνει να περνά σε δεύτερη μοίρα λόγω της στρατηγικής σύγκρουσης των μεγάλων δυνάμεων του πλανήτη, που πλέον στοχεύουν να περάσουν σε ένα στάδιο παγκοσμιοποιημένου μερκαντιλισμού, επιδιώκοντας να δημιουργήσουν μεγάλους παγκόσμιους χώρους ελεγχόμενου εμπορίου στο οποίο οι ανταγωνιστές του δεν θα έχουν καμία πρόσβαση.

Στην παρούσα ιστορική συγκυρία η Κίνα φαίνεται να έχει το προβάδισμα καθώς το αυταρχικό της καθεστώς της επέτρεψε να επιβάλλει δρακόντεια περιοριστικά μέτρα και παράλληλα το μεικτό οικονομικό σύστημα που έχει υιοθετήσει με κρατικά ελεγχόμενες επιχειρήσεις που ανοίγονται στην αγορά, της επέτρεψε να απορροφήσει τμήμα των οικονομικών κραδασμών της πανδημίας.

Ήδη η Κίνα προωθεί συστηματικά σε πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο το μοντέλο της θεσμικής οικονομικής οργάνωσης που έχει υιοθετήσει. Όμως αυτή παραμένει προβληματική καθώς είναι πολύ πιθανό να μην έχει καταγράψει επίσημα το σύνολο των θυμάτων και τα υφεσιακά χαρακτηριστικά της οικονομίας της να παραταθούν σε αόριστο χρόνο λόγω της μείωσης της ζήτησης σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ η γενικευμένη αναταραχή στο εμβληματικό Χονκ-Κονγκ δείχνει να αποσταθεροποιεί συνολικά τον γίγαντα της ανατολής. Χαρακτηριστική η απόληξη διεθνών αναλυτών, η Κίνα είναι η δεύτερη οικονομία του κόσμου δίχως να έχει θεσμούς πρώτου κόσμου. Σε συνδυασμό μάλιστα με τις αναθεωρητικές τάσεις του Πεκίνου και τον αναχωρητισμό των Ηνωμένων Πολιτειών από τις διεθνείς εξελίξεις σημαίνει πως ο γίγαντας της ανατολής θα αποτελέσει έναν παράγοντα αποσταθεροποίησης για τις ισορροπίες σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες τα θύματα της πανδημίας ξεπερνούν πλέον τις 100.000, γεγονός που υπογραμμίζει για ακόμα μία φορά πως η ηγέτιδα δύναμη του δυτικού κόσμου δεν μπορεί ούτε να αποτρέψει, ούτε να διαχειριστεί μείζονες κρίσεις στο εσωτερικό της, ενώ είναι πλέον προφανές πως η προεδρική θητεία Τραμπ χαρακτηρίζεται όχι απλά από έλλειμμα ηγεσίας αλλά από ένα πρωτοφανές κενό εξουσίας στην Ουάσινγκτον.

Ταυτόχρονα ένα μεγάλο τμήμα Αμερικανών δεν έχει πρόσβαση στο σύστημα υγείας ενώ το ίδιο το σύστημα εμφανίζει τεράστιες ελλείψεις σε ιατροφαρμακευτικό υλικό. Οι Ηνωμένες Πολιτείες τον Νοέμβριο θα έχουν προεδρικές εκλογές και η πανδημία του Covid-19 σε συνδυασμό με την εικόνα ύφεσης της αμερικανικής οικονομίας και την κατάρρευση της απασχόλησης με τους ανέργους πλέον να αγγίζουν τα 40 εκατομμύρια, θα καθορίσουν το αποτέλεσμα τους.

Ουσιαστικά είναι η πρώτη μεγάλη κρίση που διαχειρίζεται ο πρόεδρος Τραμπ και δύο είναι οι παράγοντες βάση του οποίου θα κριθεί. Πρώτος πότε θα φτάσει η πανδημία στην κορύφωση της και πότε θα επανεκκινήσει πραγματικά η οικονομία.

Στο ευρύτερο διεθνές περιβάλλον δεν είναι λίγοι όσοι προχωρούν στην σύγκριση ανάμεσα στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και τις διεθνείς συμμαχίες που συγκροτήθηκαν στην διάρκεια αλλά και μετά την λήξη του καθώς ήδη φαίνονται οι προθέσεις διεύρυνσης της κινεζικής παρουσίας στις ευρωμεσογειακές χώρες και την δεδηλωμένη πλέον πρόθεση της Ρωσίας να αυξήσει την εξάρτηση της Ευρώπης από το φυσικό αέριο της Σιβηρίας δημιουργεί την απειλή μίας βαθιάς διαιρετικής τομής στην Ευρώπη αντίστοιχη με εκείνη που προέκυψε το 1945.