COVID-19: Η υγειονομική πρόκληση της επόμενης φάσης
Γράφει ο Αντώνιος Μιχελόγγονας, Νομικός
Από χθες, μετά το διάγγελμα του πρωθυπουργού και τις ανακοινώσεις της κυβέρνησης, η ιστορία με τον ιό COVID-19 μπορούμε να πούμε ότι έχει περάσει στη δεύτερη φάση του υγειονομικού σχεδίου. Ήδη πριν από τις κινήσεις αυτές, και εν αναμονή των γεγονότων, πλανάται στην ατμόσφαιρα το εύλογο ερώτημα, που αναμένεται να απαντηθεί από τις εξελίξεις. Είναι έτοιμη η χώρα να επανέλθει σταδιακά στην προηγούμενη κατάσταση;
Η σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων που ξεκινά από 4 Μαΐου σηματοδοτεί το τέλος της πρώτης φάσης. Η πρώτη φάση περιελάμβανε την προσπάθεια απομόνωσης και θεραπείας των κρουσμάτων και τον κατά το δυνατόν περιορισμό της μετάδοσης του ιού στον υπόλοιπο πληθυσμό. Επιστρατεύτηκαν πολλά μέσα, όπως κλείσιμο σχολείων, θέση των υπόπτων κρουσμάτων σε καραντίνα κοκ. Έφτασε στο αποκορύφωμά της με το lockdown, την απαγόρευση της κυκλοφορίας και το νέκρωμα του 80-85% της οικονομικής δραστηριότητας. Τα μέτρα φαίνεται να απέδωσαν. Αυτό δείχνουν τα σχεδόν μηδενικά κρούσματα που εμφανίζονται τις τελευταίες ημέρες, η μείωση των διασωληνωμένων στα νοσοκομεία, και η συγκράτηση του αριθμού των νεκρών σε χαμηλά, σε σχέση με άλλες χώρες, επίπεδα.
Μετά τον περιορισμό της μετάδοσης του ιού που φέρεται να επετεύχθη στην πρώτη φάση, στη δεύτερη φάση πρέπει να ακολουθήσει η κλιμακωτή επαναφορά στην κανονικότητα. Να επανέλθει η κοινωνία στους φυσιολογικούς της ρυθμούς και να ξεκινήσει ξανά να λειτουργεί η οικονομία, που κάποτε πρέπει να ανακτήσει τις απώλειες του lock down. Είναι εύλογη η ανησυχία αν είναι το κατάλληλο χρονικά σημείο να γίνει αυτό, καθώς παρά την επιτυχία της πρώτης φάσης, είναι δεδομένο πως κριτήριο για την απόφαση σταδιακής άρσης των περιορισμών δεν ήταν αποκλειστικά ο περιορισμός της μετάδοσης του ιού. Λήφθηκαν υπόψη και παράγοντες όπως οι περιορισμένες αντοχές της κοινωνίας και οι μεγάλες ζημιές στην οικονομία.
Πρέπει καταρχάς να γίνει αντιληπτό ότι στην παρούσα υγειονομική κρίση δεν υπάρχει ένας δοκιμασμένος οδικός χάρτης που δύναται η Πολιτεία να ακολουθήσει με δεδομένη επιτυχία. Όλοι οι ειδικοί συντείνουν πως πρόκειται για έναν πολύ ιδιαίτερο ιό που δε μπορεί να προβλεφθεί η εξάπλωσή του, ούτε είναι απόλυτα βέβαιο με ποιες μεθόδους παρεμποδίζεται. Για αυτό και έφτασε ολόκληρος ο πλανήτης να καταφύγει σε μέτρα όπως η απαγόρευση κυκλοφορίας για να προστατευθεί. Κάθε απόφαση που λαμβάνεται είναι δοκιμαστική. Δεν ξέρεις αν θα πετύχει ή όχι, αναμένεις και πράττεις αναλόγως. Οι μόνοι παράγοντες βάσει των οποίων σχεδιάζεται η πορεία αντιμετώπισής του είναι αφενός οι αρχές και τα διδάγματα της επιστήμης της Λοιμωξιολογίας, που εν προκειμένω καλούνται να βρουν πρακτική εφαρμογή, αφετέρου η παρατήρηση των υπολοίπων χωρών του πλανήτη (που φυσικά επίσης αντιμετωπίζουν τον ιό για πρώτη φορά), για την άντληση θετικών ή αρνητικών δειγμάτων.
Η δεύτερη φάση δεν περιλαμβάνει την πλήρη επιστροφή στην κανονικότητα. Είναι μια μεταβατική περίοδος σταδιακής άρσης των περιοριστικών μέτρων, με αρχή από όσα κρίνονται λιγότερο επικίνδυνα, και συνεχούς ελέγχου της εκ νέου εξάπλωσης του ιού που αναπόφευκτα θα ακολουθήσει. Αυτό δηλαδή που απαιτείται από την Πολιτεία στη φάση αυτή, παράλληλα με την άρση των περιοριστικών μέτρων, είναι να εντοπίζει τα νέα κρούσματα που θα προκύψουν και ενδεχόμενες νέες εστίες και να προβαίνει στις αναγκαίες ενέργειες για την απομόνωση και τη θεραπεία τους. Στόχος είναι τα νέα κρούσματα να ελεγχθούν σε βαθμό που να μην αναγκαστεί η Πολιτεία να επαναλάβει το lock down.
Η επιτυχία ή μη της δεύτερης φάσης φαίνεται, βάσει των έως τώρα δεδομένων, ότι θα εξαρτηθεί από τρεις παράγοντες:
Α. Η επίδραση της αυξημένης θερμοκρασίας στη μετάδοση του ιού.
Β. Η τυχόν ανακάλυψη εμβολίου ή φαρμάκου για τον ιό.
Γ. Η δυνατότητα του συστήματος υγείας να χειριστεί τα περιστατικά που θα προκύψουν.
Η αυξημένη θερμοκρασία, εκτός από τυχόν συνέπειες βιολογικής φύσεως που μπορεί να έχει για τον ίδιο τον ιό (πχ να τον καταστήσει λιγότερο ανθεκτικό), μπορεί να ανακόψει τη μετάδοσή του και με άλλους τρόπους. Οι άμυνες του ανθρώπινου οργανισμού είναι ενισχυμένες όταν ο καιρός είναι ζεστός. Αυξημένη θερμοκρασία σημαίνει λιγότερη παραμονή σε κλειστούς χώρους και μικρότερο συγχρωτισμό. Σημαίνει επίσης ευκολότερη ανανέωση του αέρα στους χώρους αυτούς. Σε κάθε όμως περίπτωση, η αυξημένη θερμοκρασία δεν είναι ένας παράγοντας που εξαρτάται από τον άνθρωπο, ούτε φυσικά από την Πολιτεία. Δεν είναι στο χέρι μας να καθορίσουμε τον καιρό, ούτε ξέρουμε δεδομένα τις συνέπειές του. Ελπίζουμε απλά στη βοήθειά του. Ως εκ τούτου, δε θα είχε νόημα να ανέμενε η κυβέρνηση μεγαλύτερη άνοδο της θερμοκρασίας για να ξεκινήσει τη δεύτερη φάση.
Η τυχόν ανακάλυψη αποτελεσματικού εμβολίου φυσικά θα αποτελούσε την αρχή του τέλους για τον COVID-19, καθώς θα καθίστατο δυνατό να περιοριστεί πλέον προληπτικά η μετάδοσή του, και με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα σε σχέση με τα περιοριστικά μέτρα. Ομοίως η ανακάλυψη τυχόν φαρμάκου, που θα σήμαινε ότι όποιος νοσούσε θα διέτρεχε πλέον μειωμένο κίνδυνο, αφού θα υπήρχε αποτελεσματική θεραπεία. Η έρευνα για το εμβόλιο και το φάρμακο είναι ένας παράγοντας που εξαρτάται από τον άνθρωπο. Όχι όμως από την ελληνική Πολιτεία. Η Ελλάδα ελάχιστα ως τίποτα θα μπορούσε να συνεισφέρει στην ανακάλυψη, ενώ ακόμα και οι χώρες που μπορούν να συμβάλλουν περισσότερο αδυνατούν, όπως είναι λογικό, να δώσουν ένα χρονικό ορίζοντα. Ως εκ τούτου, το τέλος της πρώτης φάσης δε μπορούσε να εξαρτηθεί από έναν παράγοντα τόσο αβέβαιο.
Όπως γίνεται λοιπόν αντιληπτό, εκ των τριών παραγόντων που φέρονται ότι θα καθορίσουν την επιτυχία στη μάχη κατά του ιού ο μόνος που δύναται να επηρεαστεί από την ελληνική Πολιτεία είναι το σύστημα υγείας. Σε αυτό δεν περιλαμβάνονται μόνο οι υγειονομικές δομές (νοσοκομεία, κλινικές, ιατρεία κοκ) και οι επαγγελματίες υγείας (ιατροί, νοσηλευτές, φαρμακοποιοί κοκ), αλλά κάθε κοινωνικός παράγοντας που συντελεί, άμεσα ή έμμεσα, στη διαφύλαξη της δημόσιας υγείας. Για παράδειγμα, έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία υπό τις παρούσες συνθήκες να δύνανται οι πολίτες να προμηθεύονται αντισηπτικά ή μάσκες εύκολα, ή ένας εργοδότης να προφυλάσσει τους εργαζομένους του και να μην τους εκθέτει χωρίς λόγο στον ιό.
Ίσως να μην ξέρουμε όσα θα θέλαμε για τον COVID-19, το σύστημα υγείας όμως είναι το βασικότερο όπλο της Πολιτείας απέναντί του, και το μόνο που δύναται να προστατεύσει όντως τον πληθυσμό από έναν υγειονομικό κίνδυνο. Η Πολιτεία τις μέρες αυτές έλαβε πλήθος μέτρων για να το δυναμώσει. Τα δημόσια νοσοκομεία ενισχύθηκαν με προσωπικό και εξοπλισμό και προμηθεύτηκαν αναλώσιμα. Η συνεργασία με τους ιδιωτικούς παρόχους υγείας έγινε στενότερη. Έγιναν επεμβάσεις στην αγορά για την αύξηση της παραγωγής και της διαθεσιμότητας ιατροτεχνολογικών αναλωσίμων. Δόθηκαν οδηγίες στον πληθυσμό για να λάβει τα κατάλληλα μέτρα προστασίας. Και κυρίως, καλλιεργήθηκε στους πολίτες η αίσθηση του κινδύνου, συνειδητοποίησε η κοινωνία την κατάσταση και κάθε πολίτης την ατομική του ευθύνη.
Φυσικά το σύστημα υγείας δεν είναι τέλειο. Συνεχίζει να έχει ελλείψεις και αδυναμίες. Και η μάχη για την περαιτέρω ενδυνάμωσή του θα συνεχιστεί. Άλλωστε σε μια κρίση σαν αυτή δε μπορείς να είσαι σίγουρος πόσες ακόμα προκλήσεις θα αντιμετωπίσει. Με την ενίσχυση όμως που έλαβε αυτό τον καιρό είναι σήμερα σε πολύ καλύτερη θέση απ’ ό, τι πριν την εμφάνιση του COVID-19. Και τις τελευταίες ημέρες καταφέρνει να ανταπεξέρχεται καλά στις απαιτήσεις της νόσου.
Η βελτίωση αυτή, και η πίστη στις ικανότητες του συστήματος υγείας της χώρας, φέρεται πως ήταν ο καθοριστικός παράγοντας για να αποφασίσει η κυβέρνηση να προχωρήσει στη δεύτερη φάση του σχεδίου. Μπορούσε, αντί αυτού, να περιμένει μεγαλύτερη άνοδο της θερμοκρασίας ή ανακάλυψη φαρμάκου. Επέλεξε ωστόσο να επενδύσει στο σύστημα υγείας, ότι θα καταφέρει να προστατεύσει τον πληθυσμό μέχρι η ανθρωπότητα συνολικά να αντιμετωπίσει την υγειονομική απειλή.
Οι επόμενες εβδομάδες επαναφοράς στην κανονικότητα θα είναι κρίσιμες από υγειονομική άποψη. Θα δούμε ξανά αύξηση κρουσμάτων και σοβαρών περιστατικών. Αυτή τη φορά όμως το κράτος θα κληθεί να τα αντιμετωπίσει και να προστατεύσει τους πολίτες έξω από τα σπίτια τους, και όχι μέσα σε αυτά. Η σημαντική μάχη για το σύστημα υγείας τώρα ξεκινά. Αναμένουμε τα αποτελέσματα.
